De Universiteitsbibliotheek Utrecht beheert een aansprekende collectie kaarten en atlassen. De meest recente cartografische documenten bevinden zich in de Kaartenzaal op de zesde verdieping van de Universiteitsbibliotheek Uithof (ruimte 6.29). De oudere en minder geraadpleegde documenten worden bewaard in depots. Deze kaarten en atlassen zijn via de Worldcat-catalogus opvraagbaar en te raadplegen in de leeszaal Bijzondere Collecties. Het materiaal is niet te leen. Op de website van Bijzondere Collecties vindt u achtergrondverhalen en digitale tentoonstellingen over allerlei gedigitaliseerde kaarten en atlassen.
Met georefereren is het mogelijk om scans van oude kaarten op moderne kaarten of andere oude kaarten te leggen. De gegeorefereerde kaartlagen tonen op die manier veranderingen in de tijd. Daarnaast zijn de oude kaarten beter te analyseren en meer geschikt als wetenschappelijke bron. Bovendien worden de gegeorefereerde oude kaarten zichtbaar in geografische zoeksystemen.
De Universiteitsbibliotheek Utrecht wil met het georefereren haar collectie oude kaarten optimaal toegankelijk maken voor met name onderwijs en onderzoek. Op de website van de Bijzondere Collecties staat een georefereerpagina, waarin de voor crowdsourcing geschikte applicatie uitgelegd wordt. U hebt hier ook toegang tot de gegeorefereerde scans, onder andere via een zoekmachine waarin u kunt zoeken en filteren op bijvoorbeeld schaal en tijdsperiode. De gegeorefereerde kaarten worden projectsgewijs tevens doorgeplaatst en toegankelijk gemaakt in de wereldwijde database voor oude kaarten Old Maps Online.
Voor een totaalbeeld van de vele deelcollecties binnen de Utrechtse Bijzondere Collecties kun je de website van het Digitaal Repertorium raadplegen. Dit Repertorium geeft een overzicht van en een inzicht in de thematische (deel)collecties van de Utrechtse Universiteitsbibliotheek, voor zover ze duidelijk als zelfstandige collectie getraceerd kunnen worden, doordat ze zijn bijeengeplaatst en/of apart zijn ontsloten via een eigen catalogus, inventaris of standlijst. Ze bestrijken vrijwel alle gebieden van wetenschap. Het gaat om handschriften, gedrukte werken en kaarten, historisch en recent materiaal. Het merendeel betreft de humaniora, vanouds de gebieden waar handschriften en gedrukte werken de belangrijkste bronnen vormen.
Zoeken in Worldcat
De kaarten en atlassen in het bezit van de Universiteitsbibliotheek Utrecht zijn voor het grootste gedeelte opgenomen in Worldcat. Hierin kun je niet alleen zoeken naar de eigen Utrechtse cartografische documenten, maar ook naar kaartmateriaal van andere bibliotheken. Er bestaan meerdere manieren om via Worldcat te zoeken naar kaarten en atlassen:
Zoeken in de Kaartenzaal
In de Kaartenzaal bevindt zich een groot deel van de collectie cartografisch materiaal van 1900 en later datum: atlassen, reproducties, globes, plano (ongevouwen) kaarten, gevouwen kaarten, digitale kaarten en cd-roms. De meeste atlassen en reproducties staan in open opstelling en zijn regionaal geordend. Je kunt in deze verzameling atlassen en reproducties dus op een snelle manier geografisch 'browsen'. In de Worldcat-catalogus zijn ook vrijwel alle moderne cartografische documenten ontsloten.
Het overige kaartmateriaal van ná 1900, zoals gevouwen en plano kaarten, bevindt zich grotendeels in de ladekasten en draaideurkasten in de Kaartenzaal. Deze cartografische documenten zijn in de catalogusbeschrijvingen te herkennen aan een plaatsingsnummer tussen haakjes achter het signatuur (Lk/Lds). Dit materiaal mag je niet zelf uit de kasten halen. Vraag hiervoor hulp aan een bibliotheekmedewerker. Zij geven de documenten desgewenst ter inzage.
Voor een volledig overzicht van de kaartencollectie kunt u ook de papieren klappers met korte titelbeschrijvingen (tot 2004) raadplegen. Deze klappers bevinden zich in een kast in kamer 6.28 van de Universiteitsbibliotheek Uithof. Op verzoek kunnen bibliotheekmedewerkers ze ter inzage geven.
Op de zesde verdieping van de Universiteitsbibliotheek bevindt zich naast de leeszaal Bijzondere Collecties en Kaartenzaal de handboekerij van Bijzondere Collecties. Hier kun je referentiewerken met betrekking tot handschriften, oude en bijzondere drukken, kaarten en atlassen en archiefcollecties raadplegen. Een deel van de handboekerij is uitleenbaar.
Voor een overzicht van de rubrieken zijn PDF's per materiaalsoort beschikbaar:
Een steeds groter deel van de collectie kaarten van de Universiteitsbibliotheek Utrecht wordt gedigitaliseerd en is online beschikbaar. Deze documenten zijn daarmee 24/7 beschikbaar en zo uitstekend geschikt voor gebruik in onderwijs en onderzoek. Er zijn twee manieren om na te gaan of een werk digitaal beschikbaar is:
Een deel van het gedigitaliseerde kaartmateriaal is in samenhang bijeengebracht in diverse thematische digitale tentoonstellingen. Deze tentoonstellingen maken deel uit van de website Bijzondere Collecties. Hieronder vindt u de directe links naar de digitale tentoonstellingen:
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
Raadplegen in de Kaartenzaal
Het overgrote deel van de collectie kaarten van 1900 en later datum kun je in de Kaartenzaal raadplegen. De meeste atlassen en reproducties staan in open opstelling en zijn regionaal geordend. Voor het overige materiaal van ná 1900, zoals gevouwen en plano kaarten, kun je de bibliotheekmedewerkers om informatie vragen. Zij geven de kaarten desgewenst ter inzage.
Raadplegen in de Leeszaal Bijzondere Collecties
Kaartmateriaal van vóór 1900 en minder geraadpleegde moderne cartografische documenten kun je inzien in de Leeszaal Bijzondere Collecties. Deze atlassen en kaarten zijn via de Worldcat-catalogus aan te vragen.
Aangevraagd kaartmateriaal ligt zeven dagen voor je klaar bij de balie van de afdeling Bijzondere Collecties. Wil je dat het materiaal langer voor jou wordt vastgehouden? Overleg dan even met het baliepersoneel.
Niet alle atlassen en kaarten zijn zonder meer in te zien. Speciale toestemming van een conservator is vereist voor raadpleging van materiaal dat zeer kwetsbaar of kostbaar is. Ook is het mogelijk dat bijzonder materiaal zich elders in bruikleen bevindt of wordt gerestaureerd.
Raadplegen online
Een steeds groter deel van de oude kaarten- en atlassencollectie wordt gedigitaliseerd en is onder andere via de Worldcat-catalogus online beschikbaar. Vanaf de computers in de Kaartenzaal heb je bovendien toegang tot een grote collectie digitale en gedigitaliseerde kaarten, die regionaal ontsloten zijn via een Windows-mappenstructuur. Een handleiding is aanwezig.
De Universiteitsbibliotheek beheert een luchtfotocollectie uit de periode 1930-1975 met circa 12.000 foto's van gebieden in Nederland, Frankrijk en Indonesië. De luchtfoto's van Nederlandse gebieden zijn digitaal toegankelijk in de viewer van DotKa. Zeer recente en regelmatig geüpdate satellietbeelden zijn raadpleegbaar via Sentinel Hub Playground.
Een erg handige site voor met name geografische data is het Geoplaza van de Vrije Universiteit van Amsterdam. Hier vind je diverse digitale kaartensets, die vaak ook voor externe gebruikers toegankelijk zijn. Ook via de website Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK) heb je toegang tot veel ruimtelijke datasets, vervaardigd door uiteenlopende Nederlandse overheden. Een eenvoudige vergelijkingssite voor Nederlandse kaarten is kaart.cc; hier kun je de kaarten gemakkelijk delen. Voor kaartseries van veel gebieden buiten Nederland biedt CartoMundi een goed startpunt.
Voor een goed en compleet overzicht van alles wat zich in de wereld van de historische cartografie afspeelt, is er het portaal Map History/History of Cartography.
