De belangrijkste soorten bladmuziek zijn partituur, partij, klavieruittreksel en facsimile.
Een partituur (meervoud: partituren) bevat de volledige weergave van een muziekwerk. De dirigent kan in de partituur met één blik het totale verloop van de muziek overzien. Alle stemmen en instrumenten zijn volledig genoteerd, in een vaste volgorde.
In onze catalogus worden partituren als volgt aangeduid:
Pa-4 (grote partituur, kwartoformaat)
Pa-8 (studiepartituur, octavoformaat; ook wel "zakpartituur" genoemd.)
Een partij bevat de muzieknotatie van één stem (vocaal of instrumentaal) van een muziekwerk. In onze collectie zijn niet veel partijen aanwezig omdat de bladmuziek primair gericht is op docenten, studenten en onderzoekers.
Een klavieruittreksel is een piano- of orgelpartij, waarin de verschillende partijen van een orkestpartituur zijn samengevat.Vocaal-instrumentale werken (opera's, oratoria, musicals, cantates etc.) worden ook als klavieruittreksel gepubliceerd. Een klavieruittreksel bevat alle vocale partijen en daarnaast een gereduceerde versie van de instrumentale partijen. De gereduceerde versie is genoteerd in de vorm van een piano- of orgelpartij, zodat ze gemakkelijk met de vocale partijen kan worden meegespeeld. Klavieruittreksels zijn bedoeld om een vocaal-instrumentaal werk gemakkelijker te kunnen bestuderen. Ze worden in de UB Utrecht aangeduid met: Kl uittr.
"Facsimile" (betekent: "maak hetzelfde") is een replica van een handschrift of oude druk. Met de term "facsimile-editie" worden fotografische (en dus: geheel ongewijzigde) heruitgaven van bijzondere bladmuziekdrukken en -handschriften aangeduid: bijvoorbeeld een fotografische heruitgave van bladmuziek van voor 1800, of van een door de componist zelf geschreven bladmuziekhandschrift (een zgn. autograaf). Het belang van facsimile-uitgaven is dat onderzoekers deze bijzondere bladmuziekdrukken en -handschriften gemakkelijk kunnen bestuderen.
Een transcriptie is het overzetten van een muziekstuk in een andere vorm of bezetting.
Na 1945 ontstonden nieuwe vormen van muzieknotatie, onder andere 'grafische' notatie, waarin gebruik wordt gemaakt van andere visuele symbolen dan het traditionele notenschrift, en diverse vormen van 'vrije' notatie (zonder toonhoogten, maatstrepen en/of duur). Ook mengvormen komen voor. Het onderscheid tussen partituur en partij vervaagt soms in deze muzieknotaties.
Hoe weet je of er een (betrouwbare) bladmuziekuitgave bestaat?
Vaak kun je in Grove Music Online nagaan of er een door muziekwetenschappers samengestelde bladmuziekuitgave van een compositie bestaat. Ga in Grove Music Online naar het artikel over de componist van wie je bladmuziek zoekt. Klik vervolgens in de linkerkolom op het kopje “Works”. Je komt nu bij een overzicht van het volledige werk. Bovenin (onmiddelllijk onder het kopje Works) wordt de wetenschappelijke uitgave van het werk van de componist vermeld, indien deze bestaat. Soms bestaan er zelfs meerdere wetenschappelijke uitgaven: in dat geval betreft het vaak een oudere en een meer recente uitgave. De recente uitgave is dan meestal tot stand gekomen omdat de wetenschappelijk visie op het werk van de componist inmiddels veranderd is. Dit is b.v. het geval voor Wolfgang Amadeus Mozart:
Deze wetenschappelijke uitgaven van het volledige werk van een componist zijn vrijwel altijd aanwezig in de UB Utrecht.
Onder deze vermelding vind je een opsomming van alle werken van de componist. Daarbij wordt vermeld in welk deel van de wetenschappelijke uitgave(n) de afzonderlijke werken te vinden zijn.
Als er geen wetenschappelijke uitgave bestaat, vermeldt Grove Music Online vaak een andere betrouwbare uitgave.
Minder bekende muziek van voor 1900 bestaat soms alleen in het handschrift van de componist of een handgeschreven kopie. Die handschriften zijn te vinden in diverse bibliotheken en zijn vaak goed geïnventariseerd. Je vindt in Grove Music Online ook de vindplaatsen van de handschriften, indien er geen gedrukte uitgave van het betreffende werk bestaat. De vindplaatsen worden met afkortingen aangegeven. Uitleg van deze afkortingen vind je onder Abbreviations (in de linker kolom).
Weet je de componist en de titel van het muziekstuk?
Vul bij “Search Utrecht University Library and beyond” de naam van de componist en één of meer specifieke zoektermen in. Kies daarbij de optie “See all results for".
Voorbeeld 1: Je zoekt de Sonate voor piano en viool KV 30 van Wolfgang Amadeus Mozart. Vul in: Mozart “kv 30” (de dubbele aanhalingstekens zorgen ervoor dat KV 30 als samenhangend begrip wordt gezocht.) Je kunt nu de lijst met treffers weer op verschillende manieren filteren zoals uiteengezet bij Zoeken in WorldCat Discovery Services (WorldCat). Wil je meer informatie over een item? Klik dan op de titel en vervolgens op “Description”.
Voorbeeld 2: Je zoekt de cantate Herr, gehe nicht ins Gericht BWV 105 van Johann Sebastian Bach. Vul als zoektermen in Bach gericht 105. Filter vervolgens zoals hierboven uiteengezet. Wil je meer informatie over een titel? Klik dan op de titel en vervolgens op “Description”.
Weet je alleen de titel, of een paar woorden uit de titel?
Ga naar Advanced search en kies vervolgens de optie Title. Vul één of meer en zo specifiek mogelijke termen uit de titel in.
Voorbeeld: Je zoekt de compositie Musique pour l'esprit en deuil.
Vul musique deuil in bij Title. Filter vervolgens zoals hierboven uiteengezet. Je houdt nu een aantal treffers over die betrekking hebben op Musique pour l'esprit en deuil van Rudolf Escher. Wil je meer informatie over een titel? Klik dan op de titel en vervolgens op “Description”.
Weet je andere mogelijke zoektermen? (b.v. : een popgroep en/of een songtitel)?
Voorbeeld: je zoekt bladmuziek van de Beatles song “Dig a pony”. Vul beatles pony in bij Search Utrecht University Library and beyond”. Kies daarbij de optie “See all results for". Filter vervolgens zoals hierboven uiteengezet. Wil je meer informatie over een titel? Klik dan op de titel en vervolgens op “Description”.
Zoeken op bezetting en genre is in WorldCat beperkt mogelijk. Gebruik bij voorkeur een componistennaam en combineer die met de bezetting en/of het genre. Let ook op enkelvoud/ meervoud en verschillende talen.
Instrumentale muziek
Voorbeeld: Je zoekt naar pianosonates van Joseph Haydn.
Vul bij “Search Utrecht University Library and beyond” in: joseph haydn sonat*. Kies voor de optie “See all results….”. Filter je treffers op Musical score. Je krijgt veel titels (alleen al in de UB Utrecht meer dan 40), niet allemaal voor piano. Je moet ze dus zelf selecteren.
Waarom "sonat*" en niet "sonates"?
De meervoudsvorm "sonates" wordt alleen gebruikt in het Nederlands en het Frans. Je mist dan dus de uitgaven die in andere talen zijn verschenen.
Waarom is de term "piano" niet toegevoegd?
LET OP: Vooral genre-aanduidingen zijn niet altijd aanwezig. Je zoekresultaat zal dus niet altijd volledig zijn.
Vocale en vocaal-instrumentale muziek
Zoeken op bezetting is in WorldCat nauwelijks mogelijk. Zoeken op genre (bijvoorbeeld: madrigaal, chanson, cantate, lied, motet, mis) is wel vrij goed mogelijk: deze termen staan vaak in de WorldCat-beschrijvingen, en daarom kun je er op zoeken. Omdat een bepaald genre ook vaak een bepaald (type) bezetting heeft (b.v.: koor; solozang) zoek je zo in feite toch ook enigszins op bezetting. Genre-aanduidingen komen voor in verschillende talen en vormen. Maar, LET OP: ze ontbreken ook regelmatig! Je zoekresultaat zal dus vaak onvolledig zijn.
Voorbeeld 1: Je zoekt madrigalen van Claudio Monteverdi. Vul in bij “Search Utrecht University Library and beyond”: " Monteverdi madrig*. Kies voor de optie “See all results….” Filter vervolgens zoals eerder uiteengezet.
Voorbeeld 2: Je zoekt cantates van Johann Sebastian Bach. Vul in bij “Search Utrecht University Library and beyond”: bach johann cantat* Kies voor de optie “See all results….” Filter vervolgens zoals eerder uiteengezet.
Een voorbeeld waarbij het niet lukt om op genre te zoeken:
Je zoekt het motet Absalon fili mi van Josquin des Prez. Vul in bij “Search Utrecht University Library and beyond”: josquin absalon. Kies voor de optie “See all results….”. Filter vervolgens op Musical score. Je houdt een bepaald aantal treffers over.
Zoek nu nogmaals naar deze compositie, maar op een andere manier. Vul in bij “Search Utrecht University Library and beyond”: josquin absalon motet* Kies voor de optie “See all results….”. Filter vervolgens op Musical score. Je houdt een kleiner aantal treffers over dan na je eerste zoekactie. Met andere woorden: in het zoekresultaat van je eerste actie ontbrak in een aantal beschrijvingen de term “motet”.
De oorspronkelijke notatie van muziek van voor 1800 wijkt vaak af van de moderne bladmuzieknotatie. Voor onderzoekers is het van belang om ook de oorspronkelijke notatie te kunnen bestuderen. Steeds meer digitale versies van oude drukken en handschriften met deze notatie worden via internet digitaal toegankelijk. Ook bestaan er veel facsimile-uitgaven van muziek uit de periode voor 1800. En tenslotte heeft de UB Utrecht veel van deze oorspronkelijke notaties op microfilm of microfiche. Al deze items kunnen worden gevonden via WorldCat.
Voorbeeld 1. Je zoekt het handschrift Parijs, Bibliothèque nationale, Fonds latin 12044. Tik in bij “Search Utrecht University and beyond”: parijs latin 12044. (deze combinatie is voldoende specifiek). Filter nu op Musical score en Utrecht University Library. Je houdt nu 1 beschrijving over. Onder Description vind je vervolgens inhoudelijke informatie. Onder Availability heb je twee keuzes, nl.: “Utrecht University Library” en “Libraries Worldwide”. Klik op “Libraries Worldwide”. Je krijgt nu nogmaals een optie “Utrecht University Library”. Klik daarop. Uit de titelbeschrijving die nu verschijnt blijkt dat er twee mogelijkheden zijn om dit handschrift te bekijken: 1. Er is een link naar de digitale versie (“Full text”); 2. Onder “Exemplaren” zie je dat de UB Utrecht ook een microfilm van dit handschrift heeft.
Voorbeeld 2. Je wilt weten welke oude drukken en handschriften met werken van de componist Josquin dez Prez (ca. 1450-1521) je kunt zien. Tik in bij “Search Utrecht University and beyond”: Josquin. (deze zoekterm is specifiek genoeg, en de toevoeging “des Prez” is vaak niet aanwezig). Kies voor de optie “See all results….”. Ga nu in de linker kolom (Search tools) naar Year, kies Custom range, vul daar in: “from 1450 through 1600”, en klik op Change year. Filter vervolgens op Musical score. Je hebt nu een deelverzameling gecreëerd van muzieknotaties uit de periode 1450-1600. Vervolgens kun je op verschillende manieren verder filteren:
Downloadable musical score: de muzieknotatie is digitaal beschikbaar. LET OP: dit betekent niet altijd dat je de muzieknotatie ook kunt zien! Dat hangt af van de vraag of de betreffende digitale publicatie toegankelijk is voor medewerkers en studenten van de UU.
Utrecht University Library: Alle treffers die beschikbaar zijn via de UB Utrecht, in welke vorm dan ook (via internet; als facsimile-uitgave; op microfilm of microfiche.)
Libraries in The Netherlands: idem, via alle Nederlandse bibliotheken die aangesloten zijn bij WordCat.
Libraries Worldwide: idem, wereldwijd. Deze laatste optie is voor oorspronkelijke notaties van muziek van voor 1800 zeker relevant: het betreft nl. zeldzaam of zelfs uniek materiaal.
Voorbeeld 3. Je zoekt een oorspronkelijke notatie van een concreet werk, b.v. het motet Absalon fili mi van de componist Josquin des Prez. Ga te werk zoals uiteengezet bij Zoeken in WorldCat op componist en titel en filter vervolgens zoals uiteengezet bij voorbeeld 2.
Wil je meer informatie over een item? Klik dan op de titel en vervolgens op “Description”. Klik op "Availability" voor informatie over de beschikbaarheid. Een signatuur "Library City CentreMUZ: mifi ....." betekent dat de UB Utrecht een microfilm of microfiche van de betreffende muzieknotatie heeft.
De microfilms en microfiches kun je bekijken op een leesapparaat in de UB Binnenstad. Je kunt afdrukken maken van de microfilms en de microfiches in de UB Uithof. Overleg hierover met de medewerkers van de servicebalie.
Veel composities hebben een uniek nummer, een Werkverzeichnisnummer of een Opusnummer. Er zijn ook composites die allebei hebben. Je kunt met zo'n nummer gerichter naar bladmuziek zoeken.
In de box Zoeken naar bladmuziek in de Universiteitsbibliotheek Utrecht op componist of titel, worden twee composities genoemd met een Werkverzeichnummer.
Voor veel componisten bestaan zulke gezaghebbende lijsten (thematische catalogi, oeuvrecatalogi, Werkverzeichnisse). Ze zijn meestal ingedeeld op genre/bezetting of chronologisch. In Grove Music Online vind je in het artikel over de componist bij het tabblad "Works" de Werkverzeichnisnummers. De meeste thematische catalogi zijn aanwezig in de bibliotheek. Deze boeken bevatten veel aanvullende informatie, o.a. (meestal) het begin van de compositie in notenschrift en een compleet overzicht van de handschriften en drukken die als bronnen voor de compositie gelden.
Als er geen Werkverzeichnis voor een componist bestaat, hebben de composities vaak opusnummers (het Latijnse woord "opus" betekent "werk"). Opusnummers zijn vaak door de componist toegekend, of door bladmuziekuitgevers. Opusnummers zijn vaak minder eenduidig dan Werkverzeichnisnummers. Ze zijn voor praktisch gebruik toegekend, zonder wetenschappelijke pretenties. Verschillende composities hebben soms per abuis hetzelfde opusnummer en soms hebben componisten een eerder door henzelf toegekende opusnummering herzien.